2-8 Kasım Lösemili Çocuklar Haftası

2-8 Kasım Lösemili Çocuklar Haftası münasebetiyle, sizler için lösemi ile ilgili bazı güncel temel bilgileri ve ağız sağlığına etkilerini içeren kısa bir yazı hazırladık. Yararlı olması dileğiyle, sağlıklı günler dileriz.

Lösemi, kan üreten dokuların kötü huylu (kontrolsüz) hücre çoğalmasıdır. Kemik iliğinde ve kan damarlarında anormal kök hücre çoğalması ve olgunlaşması görülür. Genetik ve çevresel faktörler lösemi oluşmasında büyük rol oynar (iyonize radyasyon, virüsler, kimyasallar vb).

Hastalığın gözlenen şiddeti ve hücrelerin olgunlaşma düzeyine göre lösemiler akut ve kronik olarak adlandırılır. Gözlenen hücre tipine göre de miyeloid, lenfoblastik vb. alt gruplara ayrılır. Yeni hastalık ortaya çıkma sıklığı 100.000 kişide 10-15 kişidir. Türkiye’de her yıl 16 yaş altında 1200-1500 yeni lösemi hastası görülmektedir. Hastalığın dönemine göre değişen şiddetlerde olmak üzere tüm tiplerinde ağız bulguları ve belirtileri ortaya çıkabilir.

Akut Lösemiler

Akut lösemiler (özellikle lenfoblastik tipi) temelde çocuklarda görülür. Diğer tipleri ise genellikle yetişkinlerde ve yaşlılarda görülmektedir.

Akut lösemiler hızlı bir başlangıç gösterir ve yaygın lenf nodu büyümesi, titreme, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, kilo kaybı, karaciğer ve dalak büyümesi, cilt altında kanamalar, mukoza ve ciltte solukluk, kanama ve kansızlık ile karakterizedir.

Vakaların %70-80 inde ağız mukozası etkilenir.

Mukoza içindeki kanama odakları, dişeti büyümeleri, kendiliğinden oluşan diş eti kanamaları, yara iyileşmesinde gecikme, ülser oluşumları, nekroz ile boyun ve çene altında lenf nodu büyümeleri akut lösemilerin ağız ve çevresinde görülen bulgularıdır.

Ülserasyonlar neden oluşur?

Sebep genellikle, küçük kan damarlarında lösemi hücrelerinin birikmesi nedeniyle tıkanma ve ağızdaki bakterilerin etkisi ile oluşan enfeksiyondur. Ayrıca kullanılan kemoterapi ilaçlarının yan etkisi ile veya mukozaya gelen küçük travmalara bağlı olarak da oluşabilir.

Dişeti büyümeleri, dişi tamamen saracak düzeyde bile olabilir.

Diğer sık görülen ağız belirtileri de bakteri, mantar ve virüs enfeksiyonlarıdır.

Kronik Lösemiler

Kronik lösemiler daha çok orta ve ileri yaş grubunda görülmektedir. Erkekler kadınlardan yaklaşık 2 kat fazla etkilemektedirler.

Kronik lösemiler genellikle hafif düzeyde başlarlar ve aylar/yıllar boyunca tespit edilemeyebilirler. Genellikle rutin kan testlerinde ortaya çıkarlar.

Solgun bir cilt, kilo kaybı, gece terlemeleri ile lenf nodlarında, karaciğer, dalak, tükürük bezi ve tonsillerde büyüme en sık görülen belirtilerdir.

Ağız mukozası, akut forma göre daha az etkilenir. Mukozada solukluk, mukoza altında kanamalar, yüzeysel ülserasyonlar ile diş çekimi veya dişeti küretajları sonrasında kanama görülebilir. Dişeti büyümeleri, lenfoblastik lösemide daha az olarak da myelositik lösemide görülebilir. Ağız içinde kandida ve herpetik enfeksiyonlar da gözlenebilir.

Lösemi ve Diş Sağlığı

Lösemi hastalarında diş sağlığı ile ilgili bazı temel bilgiler aşağıda bir araya getirilmiştir.

Lösemi tedavisine başlamadan önce yapılması gerekenler

Komplikasyonları en aza indirmek için lösemi tedavisi öncesi ve tedavi sırasında iyi bir ağız bakımı gereklidir.

Acil bir diş probleminiz yoksa lösemi tedavisi öncesi en az 4 hafta önce diş hekimi muayenesi önerilir.

Kanser tedavisi vücudun bağışıklık yanıtını zayıflatır, bu nedenle bakterilerin yayılması kolaylaşır. Diş çürükleri ve dişeti iltihabı bakteriyel enfeksiyonlardır. Bu bölgedeki enfeksiyonların vücudun diğer bölgelerine yayılmasını engellemek için kanser tedavileri başlamadan diş tedavilerinin tamamlanmış olması önerilir.

Eğer diş problemleri kanser tedavisi başlamadan önce yapılırsa, ağız komplikasyonları daha az sayıda ve düşük şiddette olmaktadır.

Küçük yaşlarda akut lösemili kişilerde dişeti iltihabı ve çürük daha sık görülmektedir.

Kanser tedavisi sırasında

Tedavi süresince çürük oluşumu, ağız yaraları ve enfeksiyon oluşma riskini azaltmak için ağız, dişler ve dişetleri temiz tutulmalıdır. Bunun için aşağıdaki adımlar takip edilebilir

1. Dişlerinizi ve diş etlerinizi günde 2-3 kez çok yumuşak fırça ile fırçalayın
2. Tadı hafif olan florürlü diş macunu kullanın, keskin tatlı olanlar ağzı tahriş edebilir
3. Günde bir kez dikkatli şekilde diş ipi kullanın
4. 2 saatte bir tuzlu ve karbonatlı su ile ağzınızı çalkalayın
5. Diş eti iltihabını önlemek için günde 2-4 kez antibakteriyel gargara kullanın.
6. Dudaklarınızın kurumasını ve çatlamasını önlemek için dudak koruyucu kremler kullanının
7. Proteziniz varsa, günde bir kez protez fırça ile fırçalayın ve protez temizleyici kullanın. Protezleri kullanmadığınız zaman nemli tutun.
8. Beslenmenize dikkat edin
   • Hafif, yumuşak, kolay çiğnenen ve yutulabilen yiyecekler tercih edin.
   • Ağzınızı tahriş edebilecek; sıcak, baharatlı, asitli ve sert gıdalardan uzak durun.
   • Çürük oluşumunu artıran şekerli besinler tüketmeyin.
   • Alkol ve tütün ürünlerinden uzak durun.
9. Ağızda yara oluşmaması için ağzınızı sürekli nemli tutun. Bunun için:
   • Çok miktarda su için.
   • Kurumayı önlemek için buz çubukları emebilirsiniz.
   • Şekersiz sakız kullanın.
   • Yapay tükürük kullanabilirsiniz.
10. Çürük oluşumu veya diş hassasiyetlerinizi azaltmak için flor uygulaması yaptırabilirsiniz.
11. Kemik sağlığınızı geliştirmek için D vitamini veya kalsiyum ilaçları kullanımı hakkında doktorunuzla görüşebilirsiniz.
12. Yaralara ve diğer değişikliklere karşı ağzınızın içini her gün kontrol edin.

Kaynaklar

1. Color atlas of oral diseases: diagnosis and treatment, 4th ed George Laskaris, 2017, Stuttgart, Germany, Thieme Publishers Stuttgart. 710 pages.  ISBN-13: 978-3-13-717004-4.
2. Dental and Oral Complications of Cancer Treatment Facts. No.29 in a series providing the latest information for patients, caregivers and healthcare professionals. www.lls.org
3. Angst PDM, Maier J, Dos Santos Nogueira R, Manso IS, Tedesco TK. Oral health status of patients with leukemia: a systematic review with meta-analysis. Arch Oral Biol. 2020 Dec;120:104948. doi: 10.1016/j.archoralbio.2020.104948. Epub 2020 Oct 16. PMID: 33130400.